Chùa, đền, đình Hòa Mã là một cụm di tích tương truyền có từ thời Lý. Tên thôn Hòa Mã được đặt vào đầu thế kỷ 19, trước đó gọi là Đổi Mã. Địa chỉ: số 3 phố Phùng Khắc Khoan, phường Ngô Thì Nhậm cũ nay thuộc phường Phạm Đình Hổ, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.

Chùa Hòa Mã tên chữ là Thiên Quang Tự (Ánh sáng của Trời), tương truyền có từ thời Lý. Thôn Hòa Mã thuộc tổng Tả Nghiêm, huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Nội; được lập từ đầu thế kỷ 19 dưới triều vua Minh Mệnh thời Nguyễn. Cổng chùa nay mang số 3 phố Phùng Khắc Khoan, du khách qua cổng bước vào một ngõ dài, đồng thời cũng là lối vào đình và đền Hòa Mã.

Thôn Hòa Mã vào thời Lê vốn thuộc phủ Phụng Thiên và gọi là thôn Đổi Mã, nghĩa là thay đổi trang phục. Các cụ già nói rằng nơi đây từng có cung Đổi Mã hay điện Canh Y, được xây trên gò Kim Quy. Hàng năm vào đầu mùa xuân, nhà vua cùng đoàn tùy tùng đến nghỉ chân, thay áo đổi ngựa và làm lễ trước khi sang tế trời ở đàn Nam Giao.

Theo tài liệu lưu tại đình Hòa Mã, vị thành hoàng làng được tôn vinh là “Tiền triều thái giám quốc công”, một hoạn quan trông coi điện Canh Y của triều trước. Trong di tích hiện còn giữ được một bản sắc phong cổ nhất mang niên hiệu Cảnh Thịnh nguyên niên (1792, thời Tây Sơn) và 12 sắc phong của các vua nhà Nguyễn. Ngày 28-1-2010 đã khởi công đại trùng tu ngôi đình với kiến trúc vẫn giữ gần như nguyên theo phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.

Cũng tọa lạc trong khuôn viên tại địa chỉ số 3 phố Phùng Khắc Khoan là đền Hòa Mã, còn có tên Lưu Ly điện hay Tiên Thiên từ. Ngôi đền này thờ bà chúa Liễu Hạnh cùng các Mẫu theo tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Đền Hòa Mã trước kia đã được trùng tu lớn vào năm 1935, trên thượng lương nhà tiền tế có ghi rõ dòng chữ Hán “Đại Nam Bảo Đại Ất Mùi niên”.

Tại quần thể di tích này, nhân dân sở tại thường mở hội một năm hai lần vào ngày 15 tháng giêng và mồng 8 tháng 4 âm lịch. Với các ý nghĩa lịch sử văn hóa phong phú như vậy, ngày 12-12-1986 cụm di tích đình-đền-chùa Hòa Mã đã được xếp hạng Di tích quốc gia tại quyết định số 235-VH-QĐ của Bộ Văn hóa – Thông tin.

Theo ditichlichsu-vanhoahanoi.com